Fake newsy i deep fake’i - jak ochronić swój wizerunek?

Każdy człowiek posiada prawo do wizerunku, które jest niezbywalne. Obejmuje ono nie tylko wygląd zewnętrzny, ale również głos, imię i nazwisko czy pseudonim. Wykorzystywanie tych elementów bez zgody jest coraz powszechniejszym zjawiskiem, mimo że jest to nielegalne. Bezprawne wykorzystanie wizerunku może prowadzić także do naruszenia innych dóbr osobistych np. czci, godności czy dobrego imienia.

Fake newsy w mediach społecznościowych

W mediach społecznościowych niepokojąco rośnie ilość reklam i materiałów wykorzystujących zdjęcia influencerów oraz celebrytów, które mają za zadanie siać dezinformację lub promować oszustwa. Niejednokrotnie na platformach takich jak Instagram, Facebook czy X pojawiają się zdjęcia celebrytów z dopiskiem informującym o ich rzekomej śmierci lub promujące nielegalne produkty, czy biznesy. 

Komercyjne wykorzystywanie wizerunku twórców i celebrytów bez zgody może narazić te osoby na utratę korzyści majątkowych, naruszenie innych dóbr osobistych (np. dobrego imienia) lub zniesławienie. 

Postępowania w sprawach bezprawnego wykorzystania wizerunku mogą przybrać formę cywilną lub karną, a nawet obydwie jednocześnie. Wszystko zależy od charakteru sprawy, dlatego każdy przypadek powinien być zbadany indywidualnie w celu zastosowania odpowiedniej ścieżki prawnej. 

Jak zabezpieczyć swój wizerunek?

Jeżeli znajdziesz reklamę lub publikację, która nielegalnie wykorzystuje Twój wizerunek, najważniejsza jest dokładna dokumentacja. Podstawą jest sporządzenie fotografii, screenów, wydruków ze strony lub nagranie całego ekranu. Dodatkowo należy udokumentować wszelkie negatywne komentarze oraz ewentualną korespondencję od osób, które pytają o reklamowany produkt czy o samą reklamę. W razie potrzeby można także udać się do notariusza, aby sporządził protokół z otwarcia witryny internetowej, zawierający datę, adres witryny oraz treść i komentarze. Warto również monitorować czas trwania takiego nadużycia.

 Ustalenie podmiotu odpowiedzialnego za korzystanie z wizerunku

Ważnym punktem, który pomoże w rozwiązaniu sprawy, jest ustalenie osoby lub firmy, która odpowiedzialna jest za publikację materiałów. Niektóre media społecznościowe udostępniają funkcję umożliwiającą sprawdzenie podmiotu, który odpowiedzialny jest za publikację reklamy. W przypadku innych serwisów internetowych należy próbować ustalić, kto jest administratorem, redaktorem, dostawcą usług lub właścicielem domeny internetowej. Takie informacje zazwyczaj można znaleźć w regulaminie, zakładce kontakt lub w krajowym rejestrze domen. W momencie ustalenia osoby odpowiedzialnej za publikację również należy sporządzić dokumentację w formie zdjęć/nagrań ekranu/wydruku z witryny. Kolejnym etapem jest zgłoszenie publikacji jako naruszającą regulamin oraz podjęcie próby kontaktu z serwisem. 

Jeżeli uda się ustalić sprawcę, który odpowiedzialny jest za publikację materiałów wykorzystujących wizerunek, to zależnie od formy nadużycia, na gruncie różnych przepisów (karnych i cywilnych), można domagać się: zaprzestania korzystania z wizerunku, usunięcia materiałów zawierających wizerunek, naprawienia skutków naruszenia - poprzez np. publikację oświadczenia lub przeprosin, zapłaty zadośćuczynienia (gdy wskutek naruszenia doszło do krzywdy) oraz zapłaty odszkodowania (gdy wskutek naruszenia pokrzywdzony doznał szkody majątkowej, w tym utracił zarobek)

W pierwszej kolejności należy wystosować wezwanie do zaprzestania naruszeń dóbr oraz usunięcie skutków naruszeń (jeżeli takie wystąpiły). Dopiero po wezwaniu sprawcy i upływie wyznaczonego mu terminu można wytoczyć powództwo cywilne.

• Jeżeli wykorzystanie wizerunku doprowadziło do zniesławienia osoby publicznej, można skierować do sądu prywatny akt oskarżenia. Warto wspomnieć, że zniesławienie za pośrednictwem środków masowego komunikowania, to przestępstwo, za które grozi grzywna, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności nawet do 1 roku (art. 212 § 2 k.k.).
  
  
• Jeżeli wykorzystanie wizerunku  wyrządziło osobistą lub majątkową szkodę pokrzywdzonemu, to za tego rodzaju kradzież tożsamości (art. 190a § 2 k.k.) sprawcy grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Co w sytuacji kiedy nie uda się ustalić sprawcy naruszenia?

Postępowanie cywilne o ochronę dóbr osobistych wymaga wskazania osoby (fizycznej lub prawnej), przeciwko której powództwo jest wytaczane. W przypadku postępowania karnego należy złożyć zawiadomienie na policję o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wraz z wnioskiem o ustalenie sprawcy (przy przestępstwach ściganych na wniosek pokrzywdzonego np. 190a k.k.) lub wniosek pokrzywdzonego przestępstwem ściganym z prywatnego aktu oskarżenia o ustalenie sprawcy (w przypadku, w którym przestępstwo ma charakter prywatnoskargowy, a samodzielnie nie możemy ustalić sprawcy). Obydwa pisma powinny zawierać dokładny opis zdarzeń oraz dowody. Należy pamiętać jednak, że czas działa na naszą niekorzyść. Przykładowo zgodnie, z prawem telekomunikacyjnym, niektóre dane (np. IP urządzenia, z którego dodano sporną treść) operatorzy przechowują tylko przez 12 miesięcy.

W sytuacji, w której niemożliwe jest ustalenie sprawcy samodzielnie lub przy udziale organów ścigania, należy sprawdzić także możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności serwisów, w których treści są rozpowszechniane. Podstawą mogą być m.in. ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną, ustawa prawo prasowe, ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz przepisy ogólne kodeksu cywilnego. Każdy przypadek wymaga indywidualnego zbadania, sprawdzenia regulacji krajowych, regulaminów tych serwisów, w celu  ustalenia odpowiednich i skutecznych kroków prawnych.

Wsparcie Lifetube dla twórców

Podjęcie wyżej wymienionych kroków prawnych jest możliwe wyłącznie przez osobę, której sprawa bezpośrednio dotyczy lub przez ustanowionego pełnomocnika. Lifetube nie jest i nie może być stroną w sprawie o bezprawne wykorzystanie wizerunku. Jeśli jednak któregoś z naszych twórców dotknie podobna sytuacja, służymy pełnym wsparciem i doradztwem, pomocą w zabezpieczeniu materiału dowodowego oraz pomocą przy uzyskaniu porady prawnej.

‍